Riens Meijer

De totale waarde van alle chips die tegenwoordig geproduceerd worden, overtreft de waarde van de staalproductie. Wat maakt die chips waardevol? Beslist niet hun materiële component. Chips worden hoofdzakelijk van silicium gemaakt, dat wil zeggen gewoon zand, en er is maar weinig van nodig. De waarde zit voornamelijk in de ontwerpkosten, van niet alleen de chip maar ook van de complexe machines waarmee chips worden gemaakt. De waarde wordt door de gebruikte kennis en intelligentie bepaald, en niet door de materialen. Een duidelijk bewijs dat het productieproces in de 21ste eeuw aan het dematerialiseren is.

De nieuwe economie zal de oude economie transformeren en die verhoudingsgewijs in belang doen afnemen, maar zal die economie niet om zeep brengen. De Industriële Revolutie maakte geen eind aan de landbouw. Dit omdat we hoe dan ook moeten eten. Zo zal de Digitale Revolutie ook geen eind maken aan de industrie. Niemand kan nog zeggen welke vormen van werken en voorspoed de Digitale Revolutie zal brengen. In een revolutie is de enige zekerheid dat er verrassingen wachten.

De val in 1991 van de Sovjet- Unie kwam 499 jaar na de expeditie van Columbus, en daarmee werd een tijdperk afgesloten. Voor het eerst in 500 jaar zetelde de macht niet langer in Europa, en was Europa niet langer het middelpunt van internationale mededinging. Na 1991 waren de VS de enige wereldmacht, het brandpunt van de internationale verhoudingen.

Binnen de internationale handel, en dus het mondiale stelsel, vond een ongekende verschuiving plaats. De Amerikaanse heerschappij over de wereldzeeën betekent dat de VS zich niet alleen kan inlaten met de maritieme wereldhandel, maar deze ook naar eigen inzichten en belangen in niet geringe mate kan sturen. In het algemeen gaven de VS het internationale handelsstelsel vorm (negentig procent van het internationale goederenvervoer en twee derde van het olietransport gaat over zee) door toegang tot de uitgestrekte Amerikaanse markt als machtsmiddel te gebruiken en zo het gedrag van anderen landen te beïnvloeden. Het was dan ook geen verrassing dat de VS, behalve door hun natuurlijke rijkdommen, een enorme welvaart verwierven dankzij hun zeemacht en dat de Sovjet- Unie, geheel ingesloten door land, daar tegen gewoon niet kon concurreren.

De olie exploitatie in het Industriële Tijdperk werd gekenmerkt door reusachtige schaalgrootte en centralisatie. De winning van olie en andere fossiele brandstoffen vereist nu eenmaal een enorm kapitaal en bevordert verticale schaalvoordelen, die een hiërarchisch bevel – en bestuursstructuur nodig maken. De oliesector is een van de grootste en kostbaarste industrieën die de wereld ooit heeft bedacht voor winning, verwerking en distributie van energie. Het huidige Kennis en Innovatietijdperk wordt daarentegen georganiseerd rond decentrale hernieuwbare energie kernen die overal aanwezig en grotendeels gratis zijn.

Op elk deel van de aarde schijnt de zon elke dag, zij het niet altijd even intens. En overal ter wereld waait het, zij het met pieken en dalen. Waar we ook lopen, overal zit een gloeiende hete geothermisch kern onder de grond. Allemaal produceren we vuilnis. In de land – en bosbouw ontstaat veel afval. Aan de kusten, waar grote delen van de bevolking wonen, is sprake van golfslag en getijden. De mensen die in rivierdalen wonen, rekenen voor hun waterkracht op gestaag stromend ( gletsjer en regen/sneeuw) water uit de bergen. Deze verspreide energievormen kunnen op miljoenen locaties gewonnen worden, gebundeld en met anderen gedeeld via intelligente stroomnetten om een optimaal energieniveau te bereiken en een goed presterende duurzame economie te onderhouden.

Met andere woorden: anders dan fossiele brandstoffen die alleen in bepaalde delen van de wereld te vinden zijn, is hernieuwbare energie overal.

Door een panische angst voor een heropleving van het fascisme na de Tweede Wereldoorlog is het in Nederland lange tijd moeilijk geweest kritiek te leveren op de negatieve aspecten van een multiculturele samenleving. Uit angst voor racisme en discriminatie en met verwijzing naar de Tweede Wereldoorlog werd alle kritiek op het Nederlandse immigratie – en integratiebeleid tientallen jaren in de kiem gesmoord. De Fortuyn- revolutie van 2002 heeft het debat over dit onderwerp tijdelijk opengegooid.

Het is funest om burgers voortdurend wijs te maken dat kritiek op negatieve aspecten van de islam neerkomt op discriminatie van moslims. Bestrijding van fundamentalistische opvattingen is absoluut niet in strijd met de hier geldende vrijheid van godsdienst. Iedereen is vrij om te geloven wat hij/zij wil, maar die vrijheid betekent niet dat men het geloof mag afdwingen en opdringen aan anderen.

Het kenmerk van alle religies is echter dat zij er allemaal van overtuigd zijn dat er maar één fundamentele waarheid bestaat en dat juist zij het ware geloof bezitten. Het niet mogen of zelfs haten van mensen met een andere godsdienst lijkt daarbij helaas te horen.

De meeste boeken over management, innovatie en ontwikkeling van producten/diensten gaan ervan uit dat de onderneming over de middelen en kunde beschikt die nodig zijn voor de commercialisering van die innovatie. Die veronderstelling is door de overgang van lineaire – naar meerdimensionale methodieken tenminste onvolledig!

In het huidige Kennis en Innovatietijdperk is geen enkele businessunit, bedrijf of land instaat in zijn eentje de toekomst te creëren. Daartoe is samenwerking met anderen en  toegang  tot adequate netwerken onontbeerlijk.

De mentaliteit die past bij het Industriële Tijdperk van “ Wij winnen – Zij verliezen” is taboe en moet vervangen worden door een  “Win/Win situatie” waarbij via een economisch platform kennis met allerlei partners wordt gedeeld en uitgewisseld. We gaan van doelgroep/massamarketing naar grootschalige interactieve klantenrelaties. Van het product heeft een merk naar het merk wordt een begrip voor klanten.  Van schaarste in aanbod naar overvloed in aanbod/schaarste in vraag. Van het gaat om producten te hebben naar het gaat om klanten te hebben en de kunde die vast te houden.

De industriële revolutie begon rond 1750 in Engeland. Ze vervolgde begin 19^e eeuw in de rest van Europa. Ambachtelijke en kleinschalige werkplaatsen groeiden uit tot grote fabrieken en vormden samen een grootschalige industrie. Door die groei daalde de prijs van de producten enorm waardoor steeds meer mensen zich deze konden veroorloven.

Door de uitvinding van een aantal nieuwe communicatievormen vanaf het eind van de 19e eeuw – en vanaf de jaren vijftig in de 20^ste eeuw, de computer – werd het mogelijk om informatie bijna overal ter wereld te raadplegen. Mede hierdoor werd het voor bedrijven mogelijk te globaliseren: coördinatie van productie en levering kon vanaf dat moment zeer efficiënt en wereldwijd plaatsvinden waardoor grote schaalvoordelen mogelijk werden.

Eind 20^e eeuw vond door internet een van de meest revolutionaire ontwikkelingen in het digitale tijdperk plaats. In het begin was het internet alleen beschikbaar voor de overheid en het onderwijs, maar vanaf 1993 werd het ook openbaar gesteld voor het bedrijfsleven en de particulier. En binnen 3 jaar tijd was het al bekend bij het ‘grote publiek’.

Vooral de vanuit de naoorlogse bestuurssystemen ingevoerde sociale vangnetten en andere ter bescherming opgerichte instellingen hebben ervoor gezorgd dat inwoners van de ontwikkelde landen tot nu toe werden verlost van de knagende gevoelens van onveiligheid en angst die het politieke leven tussen 1914- 1945 hadden beheerst.  Er zijn redenen om aan te nemen dat hier verandering in gaat komen. Angst is aan het terugkeren als een actief ingrediënt in het politiek leven in westerse democratieën.

Angst voor terrorisme, maar ook en misschien wel verraderlijker, angst voor de onbeheersbare snelheid van de veranderingen, angst voor het verlies van werk, angst om in een tijd van steeds ongelijkere spreiding van middelen terrein aan de anderen kwijt te raken, angst om de greep op omstandigheden en routines van het dagelijks leven te verliezen. En daar allemaal wellicht nog bovenuit leeft de angst dat het niet alleen voor onszelf steeds moeilijker wordt om ons leven richting te geven, maar dat ook de gezagsdragers de greep daarop zijn kwijtgeraakt.

De Nederlandse economie bezit momenteel kenmerken die voor ons land  uniek, maar ook in een  internationale context zeer bijzonder zijn. Nooit eerder gold voor Nederland namelijk de volgende combinatie van factoren:

• een zeer vermogend land met een hoge levenstandaard;
• het dichtstbevolkt onder de ontwikkelde landen;
• een vergrijzende en op termijn dalende bevolking;
• een bevolking met een sterke voorkeur voor vrije tijd;
• een bevolking met een afkeer van bepaalde vormen van arbeid;
• een maatschappij gekenmerkt door het mijden van risico`s, hang naar zekerheid en een geringe bereidheid tot veranderen;
• een economie, waarin driekwart van de productie in de dienstensector tot stand komt.

Bovengenoemde kenmerken van de Nederlandse samenleving duiden op een volgroeide en verzadigde maatschappij. Vergrijzing en een afnemende bevolkingsgroei die uiteindelijk omslaat in een bevolkingsdaling zijn verschijnselen waarmee alle ontwikkelde landen te maken krijgen (zie Japan).

Niet alleen de politiek/overheid maar ook bedrijven moeten de draai naar een gehorizontaliseerde  samenleving maken (een samenleving waarin mensen, bedrijven en maatschappelijke organisaties in netwerken samenwerken, kennisdelen en communiceren). Maar er is een belangrijk verschil tussen de private en publieke sector.

Bedrijven die zich niet tijdig aanpassen aan de nieuwe realiteit van het Kennis en Innovatietijdperk worden genadeloos afgestraft. Omdat de Nederlandse overheid niet failliet zal gaan, is de dwang bij politici om noodzakelijke veranderingen en vernieuwingen door te voeren helaas niet aanwezig. Jongere generaties wordt daardoor een aansprekend perspectief van Nederland ontnomen. De negatieve gevolgen daarvan zullen groot zijn maar pas op termijn zichtbaar worden.

Voor het doorvoeren van noodzakelijke veranderingen en vernieuwingen zijn leiders nodig. Managers zijn er volop te vinden, goede leiders zijn veel zeldzamer. Een manager moet er voor zorgen dat de opgedragen taken op een juiste manier, met inachtneming van de ter beschikbaar gestelde middelen, worden gedaan. Leiderschap houdt ondermeer de competentie in om noodzakelijke veranderingen en vernieuwingen in het belang van de toekomst van Nederland op basis van maatschappelijke draagkracht tot stand te brengen.

De tweede helft van de afgelopen eeuw was het toneel van de Koude Oorlog. Die draaide niet alleen uit op een confrontatie tussen ideologieën, maar ook tussen twee operationele vormen van uitvoering op het gebied van economie: de vrije markteconomie versus de centraal geplande economie.

In de economie worden vrijwel nooit gecontroleerde experimenten uitgevoerd. Maar zelfs in een laboratorium was geen beter experiment mogelijk waarbij je de uitkomst van de situatie van Oost – met die van West- Duitsland kon vergelijken.

Het uitgangspunt van beide landen was min of meer identiek. Na de Tweede Wereld oorlog begonnen ze met de zelfde cultuur, dezelfde taal, de dezelfde geschiedenis en de dezelfde normen en waarden. Vervolgens stonden ze veertig jaar lang aan weerszijden van een scheidslijn en vond er vrijwel geen handel tussen beide landen plaats. Vandaar dat je kan vaststellen dat het verschil in ontwikkeling van de twee landen dat hier werd uitgetest, het verschil was tussen twee politieke en economische systemen: marktkapitalisme versus centrale planning.