In plaats van vast te blijven houden aan het gedachtengoed van Milton Friedman, dat het enige doel van zakendoen is het maximaliseren van het rendement van de aandeelhouders*, dienen we het idee te omarmen dat het bedrijf alle belanghebbenden dient nl.: werknemers, klanten, leveranciers de gemeenschap, en ook de aandeelhouders. Op het moment dat activist en lobbyist Sywert van Lienden onder vuur ligt v.w.b. een mondkapjesaffaire, hij zou met deze handel een aanzienlijke winst t.l.v. de samenleving hebben gerealiseerd**, komt de Harvard Business Review met een nieuwe Big Idea: Getting Serious About Stakeholder Capitalism. Dat kan geen toeval zijn, denk ik dan.
Kapitalisme, deze aanpak 'schuurde' al enige tijd. Covid-19 laat zien dat er met farma gerelateerde producten, niet alleen vaccinaties, fors geld te verdienen is. Daarnaast zien we dat de wereldwijde verschillen tussen rijk en arm, welke continenten wel en welke continenten niet in staat zijn hun bevolking te beschermen tegen de gevolgen van de coronapandemie, letterlijk zichtbaar worden. Dat dan ook een systeemwijziging wenselijk, zelfs noodzakelijk, is mag duidelijk zijn. De vraag is 'slechts' hoe realistisch is dit? Maar eerst Milton Friedman, wat stelde hij nu feitelijk?
"In een vrije onderneming, particuliere sector, is een CEO een werknemer van de eigenaren van het bedrijf. Hij heeft directe verantwoordelijkheid tegenover zijn werkgevers/eigenaren. Die verantwoordelijkheid is om het bedrijf te leiden in overeenstemming met hun wensen. Wensen die in het algemeen zullen zijn winstmaximalisatie te genereren in overeenstemming met de basisregels van de samenleving, vastgesteld in de wet en belichaamd in ethische gebruiken.
Natuurlijk kunnen, in sommige gevallen, werkgevers een ander doel hebben. Zoals bedrijven in de publieke sector, organisaties met een maatschappelijk doel, bijvoorbeeld een ziekenhuis of een school. De leidinggevende van zo'n bedrijf zal geen winstmaximalisatie als doelstelling hebben, maar daarentegen het verlenen van bepaalde diensten."
In 1962 verscheen van Milton Friedman het boek Capitalism and Freedom. Uit dat boek haalden veel lezers het citaat *'dat het enige doel van zakendoen is het maximaliseren van het rendement van de aandeelhouders'. In 1970 vond Friedman het nodig om enige nuance aan te brengen en publiceerde The New York Times zijn essay 'The Social Responsibility of Business is to Increase its Profits'. Voorgaande is een citaat uit dat essay.
Uit dat essay blijkt dat Friedman op zich geen probleem had met 'sociaal verantwoord ondernemen' maar hij zag dat daarvoor nodig was het aan de klanten/de gemeenschap opleggen van een vorm van 'belasting' en vroeg zich af of dat de taak was van een particuliere organisatie? Het zou nl. kunnen betekenen dat de CEO "de prijs van een product dient te verhogen om (ook) bij te kunnen dragen aan de sociale doelstelling.": 'belasting'. Die taak zag hij niet weggelegd voor iemand die verantwoordelijk was voor het geld van derden. Wil je als loondienst manager 'goed doen', dan dient iemand die rekening te betalen. Betrof het nu echter ondernemers, zoals leden van een familiebedrijf, die handelden voor eigen rekening en risico, dan zou 'sociaal verantwoord ondernemen' idd een optie kunnen zijn: zij betalen dat 'uit eigen zak'; een nuance bij het vaak aangehaalde citaat van Friedman.
In zijn Big Idea bijdrage 'How to Lead in the Stakeholder Era' stelt v/m Best Buy CEO Hubert Joly "I know, based on my own experience and reflections over the past 40 years or so, that shifting a business from maximizing profits to serving employees, customers, suppliers, communities, and shareholders is not easy. It requires leadership. Ultimately, it is about much more than piecemeal Corporate Social Responsibility or Environmental, Social and Governance. It is about fundamentally redefining your company around purpose and learning how to unleash the best people have to offer. It’s about putting purpose and people at the heart of business." Daar kun je niet tegen zijn, toch?
Joly houdt een bewogen verhaal. Hij constateert uit eigen ervaring dat (ook) hier voorbeeldgedrag cruciaal is, dat naast het gegeven dat je zelfstandigheid en (sociale) verantwoordelijkheid zo laag mogelijk in je organisatie dient door te voeren. Joly concludeerde: "Leaders must ensure that their company’s purpose goes beyond words and becomes the cornerstone of strategy and operations." Dat leidde er o.m. toe de Missie van Best Buy aan te passen in: 'Enrich our customers’ lives through technology'.
Joly illustreert de Missie met dat wat zijn organisatie deed nadat Puerto Rico in 2017 getroffen was door orkaan Maria. Best Buy had enkele locaties op het eiland en wilde zowel de medewerkers ondersteunen als de lokale bevolking en deze groep vooral met het gratis ter beschikking stellen van bouwmaterialen: sociaal ondernemen. N.a.v. deze actie constateerde Joly enkele jaren later tot zijn niet geringe verbazing: "Remarkably, our year-on-year sales in each of those locations soared 10% to 15%." Hoewel een omzetstijging zeker geen doel was van deze actie, was dat wel het resultaat.
'Wie goed doet, goed ontmoet', zou je zeggen toch komt hier op de één of andere manier het gedachtengoed van Milton Friedman 'weer om de hoek kijken': 'the social responsibility of business is to increase its profits'. Belangeloos sociaal ondernemen met als resultaat 'kapitalisme voor iedereen', lijkt (haast) onmogelijk.
** Zie ook FtM's 'Mondkapjesdeal leverde Sywert van Lienden c.s. tot 30 miljoen euro op' dd 220521. Op 310521 publiceerde FtM een aanvullende analyse 'Sywert van Lienden sluisde € 9 miljoen naar persoonlijke holding'.
221221
"De grote kantoren op de Zuidas maken voor hun partners voordelige afspraken met de Belastingdienst. Die leiden onder meer tot oeverloos uitstel van belastingafdracht." meldde Het Financieele Dagblad vorige week: Belasting besparen: zo doen Zuidas-partners dat (fd.nl). Het gaat hierbij om forse bedragen. Da's de andere kant van de medaille v.w.b. de gezinnen die getroffen zijn door de toeslagenaffaire.
Wat dit mogelijk extra pijnlijk maakt d.i. dat deze 'partners' niet de minste bedrijven adviseren en die bestuurders daarvan, hun klanten, wellicht wijzen op de gunstige regelingen die je kan treffen met de Dienst.
290521
Voorbeelden doen zich voor terwijl 'de inkt nog niet droog is'.
"Loonbeslagen, statushouders die verdwalen in wet- en regelgeving, in de steek gelaten alleenstaande moeders: binnen hun vijf McDonald's-zaken in Utrecht zien Pieter en Marijke Honing dagelijks hoe werkende mensen ten onder dreigen te gaan in een complexe samenleving. ‘Dit is pas écht jongerenwerk.’"
Uitzonderlijk, het personeelsbeleid dat Pieter en Marijke Honing er op nahouden. Een uitzondering die nog eens wordt bevestigd door het feit dat (juist) Het FD onder het kopje 'Samenleving' hieraan aandacht besteed: Leven en werken aan de onderkant: kopje onder in de complexe werkelijkheid.
Synopsis:
- Pieter en Marijke Honing zijn franchisenemer van vijf McDonald's-restaurants.
- Bij 10 % van hun medewerkers is sprake van loonbeslag.
- 'Veel medewerkers worstelen met hun bestaan, de samenleving is te complex geworden', zeggen de twee.
- Hun woensdag is volledig ingericht als ‘zorgdag’ om medewerkers te helpen bij hun administratieve narigheid.
Deze aanpak van Marijke en Pieter wordt versterkt door de ervaringen van 4 medewerkers die ook in dit artikel worden gedeeld. Aanrader!
Als we het dan toch hebben over maatschappelijk verantwoord ondernemen......
& Wat een schril contrast is dan Booking.com 'Booking paste regels aan om bonus bestuur op peil te houden'.
Willem E.A.J. Scheepers, organisatie ontwikkelaar, docent organisatie ontwikkeling en verandering; auteur van o.m. het boek Managen en Leiden Pre-Corona, over Leren (en Afleren).
Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren
Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)
Word een pro!
SCHRIJF MEE >>
Dit zelfs 'los' van kapitalisme ja/nee.
Eenvoudig gezegd: zonder kapitalistisch gedachtengoed (wat overigens iets anders is dan kapitalisme) geen sociaal ondernemen; zo (b)lijkt.
Wil je (toch) sociaal ondernemen resp. MVO c.q. CSR praktiseren, wat m.i. voor een publieke/private organisatie zeker te prijzen is, dan zal je v.w.b. je 'doelgroepen' keuzes dienen te maken, je kan niet alle (sociale) problemen oplossen.
Toch hebben hebben bedrijven, zowel particulier als publiek, lange tijd winst gegenereerd zonder dat men daarmee maar enig idee/behoefte had 'het goede te willen doen'.
De samenleving profiteerde daar ook van, was als het medewerkers met een maandelijks vergoeding of was het door dat bedrijven belasting betaalden, belasting die door de samenleving vervolgens in gezamenlijk belang kon worden besteed.
De laatste decennia ontstaat transparantie en krijgt de gemeenschap toegang tot een schat aan kennis en informatie. Dat winsten anders kunnen worden besteed dan aan persoonlijk gewin en dat bedrijven dan ook een ander doel zouden kunnen hebben, komt steeds sterker naar voren.
Toch lijkt het één niet zonder het ander te kunnen: als bedrijf winst maken om vervolgens het goede te kunnen doen.
Het Big Idea in Harvard Business Review heeft betrekking op de Angelsaksische variant van het moderne kapitalisme. De aandeelhouderswaarde (shareholder value) staat voorop en daarmee is de onderneming in de praktijk vooral gericht op kortetermijnwinst. Nederlandse ondernemingen echter opereren vrijwel alle volgens het Rijnlandse bedrijfsmodel met stakeholder value. Er wordt rekening gehouden met de verschillende stakeholders: naast aandeelhouders ook medewerkers, klanten, leveranciers en maatschappij. Beide vormen van kapitalisme zonder duidelijk onderscheid in een artikel gebruiken, leidt tot ongenuanceerde conclusies. Ondernemingen hebben niet primair een sociale functie, maar hebben wel een sociaal-maatschappelijke verantwoordelijkheid. Het blijft echter een onderneming, waarin aandeelhouders risico lopen en daarvoor goed beloond willen worden. Feike Sijbesma, voormalig CEO van DSM, deed de volgende uitspraak: "Je kunt jezelf of je bedrijf toch niet succesvol noemen in een wereld die faalt?" Een succesvolle onderneming is gestoeld op stakeholder value.
Idd heeft kapitalisme, c.q. het kapitaal waarover enkele beschikten (NB; de anderen dienden te werken voor hun dagelijkse behoeften), bijgedragen aan welvaart en welzijn.
Wat het begrip kapitalisme diffuus maakt d.i. dat veel 'kapitalisten' hun activiteiten uitvoeren met direct of indirect gefinancierde middelen. M.a.w.: het is niet hun persoonlijk kapitaal maar dat van anderen (wellicht zelfs gebaseerd op het spaargeld van de 'anderen'). Vervolgens blijkt, ook in ons land, dat niet iedere beheerder van het 'kapitaal' er morele e/o ethische normen en waarden op na houdt.
Sterker nog: had men oorspronkelijk het ideaal met al dan niet gefinancierd kapitaal 'de wereld te verbeteren', relatief snel verandert dat in 'het persoonlijk leven aangenaam maken'.
Nu meer dan ooit, zeker dankzij sociale media, worden zowel goede intenties als minder goede intenties direct zichtbaar. De goede mogen daarbij gevierd worden, de minder goede op z'n minst geridiculiseerd.
Jouw intentie is me helemaal duidelijk en laat ik zelf ook duidelijk zijn over minder goede intenties van – door jou genoemde – kapitalisten. Om goed te kunnen functioneren heeft het kapitalisme duidelijke regels van de overheid nodig o.a. ter bescherming van eigendom, ter waarborg van bestaanszekerheid en - zeker ook - ter bescherming van sociale verhoudingen en milieu. Daarnaast kan het kapitalisme het niet stellen zonder persoonlijke gedragsregels en ethische normen; moraliteit dus. Dat dit nodig is, blijkt uit het steeds maar weer opduiken van misstanden zoals ondeugdelijke processen, uitbuiting van arbeid, excessieve bonussen voor topmanagers, bevoorrechten van specifieke groepen, enzovoort. Dergelijke uitwassen dienen naar mijn mening krachtig te worden bestreden. Daarover geen misverstand. Toch moet men nuance betrachten.
De term ‘kapitalisten’ ademt de tijdgeest van de klassenstrijd en de Verelendungstheorie. De samenstelling van de deelnemers aan het economisch proces is tegenwoordig echter zeer divers. We hebben anno 2021 meer dan 1,1 miljoen voltijd zzp'ers. Behoren deze als directeur/eigenaar nu tot de kapitalisten? Het topmanagement van ondernemingen, van MKB tot multinational, wordt in grote mate ook gevormd door niet-eigenaren: personen die zijn aangesteld als manager. Ook hier weer de vraag of de aangesteld directeur van een onderneming in het MKB behoort tot de kapitalisten. Het aandelenbezit is geweldig toegenomen onder de Nederlandse bevolking door het onvoldoende renderen van sparen en mede door het aandeel in pensioenbeleggingen. Dat betekent dat men deels - direct of indirect - eigenaar is van een beursgenoteerde onderneming. Maakt dat de aandelenbezitter direct tot kapitalist?
Jouw argument dat ‘kapitalisten’ hun activiteiten financieren met direct of indirect kapitaal vraagt ook enige nuance. Financiering geschiedt met een basis aan eigen vermogen (inbreng eigen spaarmiddelen of andere vormen van activa) en daarboven vreemd vermogen (van financiële instellingen veelal verkregen vanuit algemene spaargelden). Voor de totale financiering staat de eigenaar echter juridisch volledig garant. Het is dus niet zomaar ‘geld van anderen’.
Dit alles laat onverminderd jouw argument gelden: goede intenties en resultaten zichtbaar maken en slechte intenties ‘aan de kaak’ stellen.
V.w.b. het begrip 'kapitalisme' hanteer ik de oorspronkelijke definitie. Door de tijd heen is dat begrip, zoals opgemerkt, diffuus geworden evenals de discussie er omheen.
Op het moment dat ik in dienst trad bij een bank reageerde mijn vader, samen met mijn moeder ondernemers, 'Da's makkelijk, geld uitgeven van anderen.'. Redelijk snel besefte ik dat hij gelijk had.